Łódzka Organizacja Turystyczna

Muzeum Tradycji Niepodległościowych - Oddział Martyrologii Radogoszcz

Oddział Martyrologii Radogoszcz jest miejscem pamięci o ofiarach niemieckiej okupacji miasta, ale też największym w Łodzi muzeum poświęconym tematyce II wojny światowej.

W latach 1939-1945 budynek dawnej fabryki Samuela Abbego służył jako obóz przejściowy a potem więzienie dla mieszkańców Kraju Warty łamiących okupacyjne prawo niemieckie. W nocy z 17 na 18 stycznia 1945 r., tuż przed wkroczeniem do miasta Armii Czerwonej, Niemcy zlikwidowali placówkę, mordując niemal wszystkich osadzonych w niej mężczyzn. Podpalili więzienie, a przed jedynym wyjściem z budynku ustawili karabin maszynowy. W masakrze zginęło ponad 1000 osób.

W Muzeum odwiedzić można stałą ekspozycję pt. „Zabrał ich ogień… Piekło więzienia na Radogoszczu w świetle losów ludności kraju Warty w okresie II wojny światowej”. Wystawa ta charakteryzuje się nowoczesnym podejściem do niezwykle trudnego tematu. W pierwszej części wystawy można zobaczyć naturalnej wielkości makietę tramwaju Lilpop, kawiarniany stolik czy gabloty zaaranżowane na witryny sklepowe z okresu okupacji. Zgromadzone przedmioty pokazują, że ideologia i symbolika nazistowska próbowała wkroczyć w każdy element życia, włączając w to talerze, karafki czy elementy odzieży. Druga część to przypomnienie historii budynków fabrycznych Abbego. Kilka wycinków z gazet, zdjęcia i wielkoformatowa makieta obiektu z okresu okupacji są wstępem do najbardziej przejmującego fragmentu wystawy. W trzeciej sali widzimy zrekonstruowaną więzienną celę, prycze, izbę lekarską czy sylwetki oprawców. Finałem ekspozycji są dwie sale koncentrujące uwagę zwiedzającego na Masakrze Radogoskiej 1945 r. – jej przygotowaniu, brutalnej realizacji i tragicznym finale, jakim była śmierć ponad 1000 osób, zamordowanych w przeddzień końca hitlerowskiej okupacji Łodzi. Wystawa jest również swego rodzaju hołdem składanym przez współczesnych wszystkim pomordowanym w radogoskiej placówce.

Z kolei w ocalałej z pożaru klatce schodowej byłego budynku więziennego obejrzeć można uruchomioną w 2025 r. wystawę czasową pt. „Pamięć ruin”. Za pomocą obrazu, dźwięku, światła przywołuje ona reminiscencje dawnego więzienia, przypomina o osadzonych tu ludziach wraz z ich emocjami – tęsknotą za rodziną, niepewnością jutra, nadzieją na wolność. Ludziach, o których pamięć pokonała ogień i czas, trwając wśród ruin spalonego więzienia. 

Wart uwagi jest też teren Muzeum otaczający dawne budynki więzienne – dostępny bezpłatnie dla zwiedzających. Teren przed byłymi budynkami więziennymi wykorzystywany był podczas okupacji na plac apelowy, ale też miejsce straceń. O tragicznej historii przypomina przejmująca płaskorzeźba na fasadzie budynku ekspozycyjnego, pozostawione w częściowej ruinie zarysy spalonych budynków pofabrycznych czy sarkofag ustawiony na kurhanie usypanym z ziemi z prochami pomordowanych.