Muzeum Dzieci Polskich – ofiar totalitaryzmu to jedna z najmłodszych instytucji kultury w Polsce, utworzona decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 1 czerwca 2021 r. Umiejscowienie Muzeum w Łodzi jest uzasadnione historycznie, gdyż właśnie w tym mieście podczas II wojny światowej funkcjonował niemiecki obóz koncentracyjny dla dzieci polskich (Polen-Jugendverwahrlager der Sicherheitspolizei in Litzmannstadt).
Obóz utworzono 1 grudnia 1942 r., na obszarze wydzielonym z łódzkiego getta, w dzielnicy Bałuty, pomiędzy dzisiejszymi ulicami: Bracką, Górniczą, Emilii Plater i murem cmentarza żydowskiego (obecnie ulica Sporna). Niemieccy okupanci więzili w nim dzieci i młodzież narodowości polskiej w wieku od jednego roku do szesnastu lat.
Funkcjonowanie obozu zakończyła ucieczka niemieckiej załogi 18 stycznia 1945 r. Potoczna nazwa „obóz na Przemysłowej” nawiązuje do lokalizacji głównej bramy wjazdowej. Ponadto przy ul. Przemysłowej 34 usytuowana była komendantura (Verwaltung).
Polskie dzieci doświadczały w obozie wielu krzywd i cierpień. Przyczyną chorób zakaźnych i epidemii dotykających małych więźniów były głodowe racje żywnościowe, skrajnie niekorzystne warunki higieniczno-sanitarne i niewolnicza praca w obozowych warsztatach. Na Przemysłową trafiali młodzi Polacy aresztowani przez Niemców podczas łapanek, a także oskarżeni o rzekome popełnianie przestępstw, w tym przemycanie żywności i włóczęgostwo. Uwięzieniem karano także dzieci, których rodzice działali w antyhitlerowskiej konspiracji lub odmówili przyjęcia volkslisty.
Do łódzkiego obozu kierowane były dzieci ze wszystkich ziem polskich znajdujących się pod okupacją niemiecką, a także dzieci polskich emigrantów z Francji. Mali Polacy każdego dnia drżeli przed obozowymi nadzorcami, którzy stosowali przemoc fizyczną. Zimą dzieci marzły w słabo ogrzewanych drewnianych barakach, nie miały dostępu do mydła i ciepłej wody. Tęsknota za rodziną, ciągły głód, choroby, wycieńczenie pracą ponad siły, znęcanie się fizyczne oraz psychiczne – to wszystko powodowało kalectwo lub śmierć. Przez obóz przeszło blisko trzy tysiące małych więźniów, a około dwustu z nich straciło w nim życie.
Muzeum Dzieci Polskich – ofiar totalitaryzmu mieści się w zabytkowej kamienicy łódzkiego przemysłowca Teodora Steigerta. Okazały budynek wzniesiony został w 1895 r. według projektu Franciszka Chełmińskiego. Jego neobarokowa fasada oraz charakterystyczny, zabudowany wykusz przyciąga wzrok turystów. W wielkich oknach pierwszego piętra można dostrzec twarze dwojga dzieci z obozu na Przemysłowej – Urszuli i Janka – które prowadzą turystów na wystawę multimedialną Muzeum, poświęconą listom małych więźniów do bliskich.
W latach 60. XX w. na historycznym terenie obozu wyburzono baraki i wzniesiono osiedle mieszkaniowe. Z czasu II wojny światowej pozostało tam jeszcze sześć historycznych obiektów, wśród których należy wymienić nabyty przez Muzeum w 2022 r. budynek komendantury przy Przemysłowej 34. W niedalekiej przyszłości zostanie on przystosowany do prezentowania wystawy stałej. Vis-à-vis komendantury, przy ul. Przemysłowej 27A będzie siedziba główna Muzeum, natomiast w miejscowości Dzierżązna powstanie oddział muzealny, prezentujący historię gospodarczej filii obozu na Przemysłowej.
Od początku lat 70. XX w. więźniów Przemysłowej upamiętnia pomnik Martyrologii Dzieci zwany potocznie pomnikiem Pękniętego Serca, zaprojektowany przez Jadwigę Janus, znajdujący się w parku Szarych Szeregów.
Na dawnym obszarze obozu Muzeum realizuje projekt typu małej architektury pod nazwą „Kinder Muster – model dziecięcy”. Rzeźby przedstawiające parę obozowych trepków symblicznie prowadzą odwiedzających przez niezwykłą historię miejsca i ludzi z lat 1942-1945.
Z inicjatywy Muzeum w 2023 r. na cmentarzu pw. św. Wojciecha w Łodzi, w miejscu pochówku Polaków podczas II wojny światowej, odsłonięto pomnik Pamięci Dzieci Polskich – Ofiar Niemieckich Obozów na Terenie Łodzi i Okolic według projektu Macieja Jagodzińskiego-Jagenmeera. Pomnik jest miejscem zadumy nad gehenną dzieci polskich w czasie II wojny światowej.
Wystawa multimedialna
Mamo, czemu nie przyjeżdzasz? Listy dzieci z obozu na Przemysłowej (Łódź, ul.Piotrkowska 90, I piętro)
Spacer po terenie danego obozu na Przemysłowej
(zbiórka pod pomnikiem Pękniętego Serca, Łódź, ul. Staszica, park Szarych Szeregów)
Prelekcje, seminaria, warsztaty historyczno-artystyczne, wypożyczanie wystaw mobilnych - oferta dla instytucji kulturalno-oświatowych
Dział Edukacji (Łódź, ul.Piotrkowska 90, II piętro)
