Getto w Łodzi było największym ośrodkiem przemysłowym wśród wszystkich gett utworzonych przez nazistów. Przetrwało najdłużej, właśnie dzięki produkcji tekstyliów i galanterii skórzanej na potrzeby III Rzeszy. Powstawały tu mundury, płaszcze, sukienki, bielizna, a także luksusowe dodatki — kapelusze, torebki, buty czy pasmanteria. Paradoksalnie, w miejscu skazanym na nędzę i śmierć wytwarzano rzeczy piękne i pożądane, które trafiały na front i do niemieckich domów. Niewolnicza praca Żydów napędzała machinę mody, a zarazem budowała wizerunek getta jako miejsca nowoczesnego i „użytecznego”.
Wystawa prowadzi przez kolejne etapy tego procesu — od materiału, przez szycie, aż po prezentację gotowego produktu. Przybliżone zostają zarówno mechanizmy funkcjonowania getta jako produkcyjnego „hubu”, jak i indywidualne losy ludzi zmuszonych do pracy w tej machinie. Uwagę zwraca szczególnie rola dawnych łódzkich rzemieślników — krawców, szewców, kaletników — którzy zmuszeni zostali do wykorzystania swojego kunsztu w służbie przemocy.
Na zlecenie Chaima Rumkowskiego, przewodniczącego Rady Starszych, powstawały albumy dokumentujące efekty pracy gettowych robotników, organizowano ekspozycje prezentowane niemieckim oficjelom. Stylizowane na luksusowe pokazy mody materiały miały budować markę getta i udowadniać jego wartość produkcyjną. Jednocześnie trwała codzienna walka o życie — z jednej strony w nadziei, że praca ocali istnienie, z drugiej poprzez indywidualne strategie przetrwania, często stojące w sprzeczności z oficjalną narracją.
Ekspozycja prezentuje oryginalne albumy resortów getta, zachowane przedmioty, fotografie autorstwa Henryka Rossa, Waltera Geneweina i Mendela Grossmana. Do współczesnego komentarza tej trudnej historii zaproszono artystów wizualnych: Zuzę Herzberg, Witka Orskiego, Krzysztofa Gila, Pawła Żukowskiego, duet Błażej Worsztynowicz i Agnieszka Wach oraz Paulinę Buźniak i Małgorzatę Markiewicz.
Współczesna perspektywa podkreśla aktualność poruszanych wątków — także dziś w globalnym przemyśle tekstylnym wciąż obecna jest niewolnicza praca. Nawiązania do przeszłości stają się punktem wyjścia do refleksji nad mechanizmami wyzysku, które w różnych formach trwają do dziś.
Wystawa System mody to nie tylko opowieść o przemocy i śmierci, ale także o sile rzeczy, o pięknie jako formie oporu i o modzie, która w getcie stawała się zarówno narzędziem przetrwania, jak i świadectwem losów jej twórców.
Czas trwania: 3.04.2025 – 1.02.2026
Miejsce: Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi
Kuratorzy: Karolina Sulej, Paweł Michna
Opiekun merytoryczny: Marcin Gawryszczak
Koordynatorka: Aleksandra Kmiecik